តណ្ហាដែលនាំឱ្យកើតទុក្ខនោះមាន៣ យ៉ាង

• កាមតណ្ហាៈ សេចក្ដីប្រាថ្នាប្រកបដោយកាមគុណទាំង ៥ 
• ភវតណ្ហាៈ សេចក្ដីប្រាថ្នាប្រកបដោយសស្សតទិដ្ឋិដែលជាទិដ្ឋិយល់ឃើញ ថាសត្វលោកទៀង
• វិភវតណ្ហាៈ សេចក្ដីប្រាថ្នាប្រកបដោយឧច្ឆេទទិដ្ឋិ ដែលជាទិដ្ឋិយល់ឃើញថា មនុស្សយើងស្លាប់ទៅសូន្យឈឹងលែងកើតទៀត

ទុក្ខទាំង ១៣ កងគឺ

1. ជាតិទក្ខ    ទុក្ខព្រោះកំណើត ការកើតជារូបរាងកាយ ឬការកើតប្រាកដនៃខន្ឋទាំង ៥
2. ជរាទុក្ខ     ទុក្ខព្រោះជរាទ្រុឌទ្រាមនៃរាងកាយ
3. ព្យាធិទុក្ខ    ទុក្ខព្រោះជម្ងឺដំកាត់គ្រប់យ៉ាង
4. មរណទុក្ខ   ទុក្ខฺព្រោះសេចក្ដីស្លាប់
5. សោកទុក្ខ   ទុក្ខฺព្រោះការសោកស្ដាយ
6. បរិទេវទុក្ខ   ទុក្ខฺព្រោះយំខ្សឹកខ្សួល អាឡោះអាល័យ
7. ទុក្ខទុក្ខ     ទុក្ខฺព្រោះសេចក្ដីទុក្ខ ទុក្ខលើទុក្ខ
8. ទោមនស្សទុក្ខ  ទុក្ខฺព្រោះសេចក្ដីអាក់អន់ចិត្ត
9. ឧបាយាសទុក្ខ  ទុក្ខฺព្រោះការតានតឹងក្នុងចិត្ត
10. អប្បិយេហិ សម្បយោគទុក្ខ ទុក្ខฺព្រោះការជួបប្រទះអារម្មណ៍មិនជាទីពេញចិត្ត
11. បិយេហិ វិប្បយោគទុក្ខ  ទុក្ខฺព្រោះការព្រាត់ប្រាស់ចាកសត្វ និងសង្ខារជាទីពេញចិត្ត
12. យម្បិច្ឆំ ន លភតិ ទុក្ខំ  ទុក្ខฺព្រោះការចង់បានរបស់ណាហើយមិនបានសម្រេចរបស់នោះ
13. សង្ខិតេន បញ្ចុប្បាទានក្ខន្ខា  ដោយបំព្រួញមក ទុក្ខព្រោះឧបាទានក្ខន្ឋទាំងប្រាំងគឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និងវិញ្ញាណ

កុសលកម្មបទ១០

កាយសុចរិត​៣

១-បាណាតិបាតា វេរមណី ចេតនា​ជា​ហេតុ​វៀរចាកកិរិយា​ធ្វើ​សត្វ​មាន​ជីវិត​ឲ្យធ្លាក់​ចុះកន្លង​ គឺ​ការ​សម្លាប់សត្វ។

២-អទិន្នា​ទានា វេរមណី ចេតនា​ជា​ហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​កាន់យក​នូវ​របស់​ដែលគេ​មិន​បាន​ឲ្យ​ដោយ​កាយ ឬ​ដោយ​វាចា។

៣-កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី ចេតនា​ជាហេតុ​វៀរ​ចាកកិរិយា​ប្រព្រឹត្ដ​ខុស​ក្នុងកាម​ទាំងឡាយ។

វចីសុចរិត​៤

១-មុសា​វាទា វេរមណី ចេតនា​ជា​ហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ពោលពាក្យកុហក។

២-បិសុណាវាចា វេរមណី ចេតនា​ជាហេតុ​វៀរចាក​កិរិយា​ពោលពាក្យ​ញុះញង់​ ស៊កសៀត​បំបែក​បំបាក់​អ្នកដទៃ។

៣-ផរុសវាចា វេរមណី ចេតនា​ជាហេតុវៀរចាក​កិរិយា​ពោលពាក្យ​អាក្រក់​ ទ្រគោះ​បោះបោក​ជេរ​ប្រទេច​​ជា​ដើម។

៤-សម្ផប្បលាបា វេរមណី ចេតនាជាហេតុ​វៀរចាកកិរិយា​ពោលពាក្យ​រោយ​រាយ​ឥត​ប្រយោជន៍។

មនោសុចរិត៣

១-អនភិជ្ឈា មិនមានចិត្ដ​សំឡឹង​រំពៃ​ចំពោះទ្រព្យ​របស់អ្នកដទៃ​ដោយ​គិត​បម្រុង​នឹង​ឲ្យ​មក​ជា​របស់ខ្លួន។

២-អព្យាបាទ មិនមានចិត្ដ​ចង​គំនុំគុំគួន គឺ​ប៉ង​ចង់​ឲ្យអ្នកដទៃ​ដល់នូវ​សេចក្ដី​វិនាស។

៣-សម្មាទិដ្ឋិ គំនិត​យល់ឃើញត្រូវ​ ហើយ​ប្រកាន់​ថាពិតជាត្រឹមត្រូវ​មែន។

អកុសលកម្មបទ១០

កាយទុច្ចរិត​៣​​

១-បាណាតិបាតា កិរិយា​​សម្លាប់​សត្វ​​មាន​ជីវិត​​ដោយ​​កាយ ឬ​​ប្រើ​​គេ​​ឲ្យ​​ធ្វើ​​ដោយ​​វាចា​។

២-អទិន្នា​ទានា កិរិយា​​លួច​​យក​​នូវ​វត្ថុ​​ដែល​គេ​​មិន​​បាន​​ឲ្យ​​ដោយ​​កាយ ឬ​​ដោយ​​វាចា។

៣-កាមេសុមិច្ឆាចារា កិរិយា​​ប្រព្រឹត្ដ​​ខុស​​ក្នុង​​កាម​​​ទាំងឡាយ​​ដែល​មិន​មែន​ជា​​កម្ម​សិទ្ធិ​​របស់​​ខ្លួន​​។

វចី​ទុច្ច​រិត​៤​

១-មុសាវាទា​ កិរិយា​ពោល​ដោយ​ពាក្យកុហក។

២-បិសុណាវាចា កិរិយា​ពោល​ពាក្យ​ញុះញង់ ស៊ក​សៀតបំបែកបំបាក់គេ។

៣-ផរុសវាចា ករិយា​ពោលពាក្យអាក្រក់​ ទ្រគោះ​បោះបោក​ជេរ​ប្រទេច​ជាដើម។

៤-សម្ផប្បលាបា កិរិយា​ពោល​ពាក្យ​រោយ​រាយ​ឥតប្រយោជន៍។

មនោទុច្ច​រិត​៣

១-អភិជ្ឈា ចិត្ដ​សំឡឹង​រំពៃ​ចំពោះទ្រព្យ​របស់អ្នកដទៃ​ដោយ​គិត​បម្រុង​នឹង​ឲ្យ​បាន​មកជា​របស់ខ្លួន។

២-ព្យាបាទ ចិត្ដ​ចង​គំនុំគំគួន គឺប៉ង​ចង់​ឲ្យ​អ្នកដទៃ​ដល់នូវ​សេចក្ដី​វិនាស។

៣-មិច្ឆាទិដ្ឋិ គំនិត​យល់ខុស ហើយ​ប្រកាន់​ថា​ជាត្រូវ។

អរិយសច្ច មាន ៤ យ៉ាងគឺ

• ទុក្ខសច្ច  សេចក្ដីពិតគឺទុក្ខ
• ទុក្ខសមុទយសច្ច  សេចក្ដីពិតគឺតណ្ហាជាប្រភពនៃទុក្ខ
• ទុក្ខនិរោធសច្ច  សេចក្ដីពិតគឺព្រះនិព្វានជាទីរំលត់ទុក្ខ
• មគ្គសច្ច  សេចក្ដីពិតគឺឧបាយជាផ្លូវទៅកាន់ព្រះនិព្វាន

អដ្ឋង្គិកមគ្គទាំង ៨

1. សម្មាទិដ្ឋិ ប្រាជ្ញាយល់ឃើញត្រូវ
2. សម្មាសង្កប្បោ សេចក្ដីត្រិះរិះត្រូវ
3. សម្មាវាចា វាចាត្រូវ
4. សម្មាកម្មន្តោ ការងារត្រូវ
5. សម្មាអាជីវោ ការចិញ្ខឹមជីវិតត្រូវ
6. សម្មាវាយាមោ ព្យាយាមត្រូវ
7. សម្មាសតិ រលឹកត្រូវ
8. សម្មាសមាធិ ការតម្កល់ចិត្តត្រូវ

Buddhism and ruler

          The best way  for a ruler to reign over his country is first of all to rule himself to conquer one self is a greater victory than to conquer thousands in battle
          ทางที่ดีที่สุดสำหรับผู้ปกครองที่จะปกครองประเทศของตน อันดับแรกคือปกครองตนเองให้ดีเสียก่อนการเอาชนะตัวเองเป็นชัยชนะที่ยิ่งใหญ่กว่าการชนะข้าศึกนับแสนในสงคราม